وجه التزام گزاف و غیر متعارف

وجه التزام چبست ؟

وجه التزام در قرارداد به معنای ملازمت یا ملزم شدن طرفین به انجام تعهداتی است که در قرارداد تعیین شده‌اند. این وجه معمولاً به عنوان شرط ضمن عقد در قراردادها درج می‌شود و در صورت عدم انجام یا تأخیر در انجام تعهدات، طرفی که وظیفه انجام تعهد را دارد ملزم به پرداخت جریمه یا خسارتی به طرف دیگر می‌شود.

از مواردی که وجه التزام می‌تواند در قرارداد در نظر گرفته شود عبارتند از:

الف- عدم انجام تعهد: اگر یکی از طرفین قرارداد وظیفه انجام یک تعهد را دارد اما این تعهد را انجام ندهد، ممکن است وجه التزام متصل به این موضوع قرار داده شود. به عنوان مثال، اگر فروشنده کالایی را به خریدار واگذار کند اما خریدار به موقع پرداخت وجه را انجام ندهد، ممکن است در قرارداد مقرر شود که در صورت عدم پرداخت، خریدار ملزم به پرداخت وجه التزام باشد.

ب- تأخیر در انجام تعهد: اگر یکی از طرفین قرارداد وظیفه انجام تعهد را داشته باشد اما به دلایلی تأخیر در انجام آن تعهد ایجاد کند، ممکن است وجه التزام متصل به تأخیر در انجام تعهد در قرارداد در نظر گرفته شود. به عنوان مثال، اگر سازنده یک پروژه به تأخیر افتد و این تأخیر باعث خسارت به طرف دیگر (مثلاً سرمایه‌گذار) شود، ممکن است در قرارداد مقرر شود که سازنده ملزم به پرداخت وجه التزام به طرف دیگر باشد.

کسی که قصد مطالبه وجه التزام یا خسارات قراردادی را دارد، باید در بداهت اثبات کند که خود به تعهداتش عمل نموده است. به عنوان مثال، در صورتی که خریدار قصد دارد وجه التزام از فروشنده را مطالبه کند، باید اثبات کند که تعهدات خود را به‌طور کامل انجام داده است، مانند پرداخت وجه به موقع و یا ارائه اسناد و مدارک مورد نیاز.

وجه التزام گزاف و غیر متعارف

وجه التزام گراف و غیر متعارف به معنای تعیین یک مبلغ خسارت یا وجه التزامی است که به طور غیرمعقولانه و گزاف از حدود متعارف و قابل قبول فراتر می‌رود. در واقع، این نوع وجه التزام در برخی موارد می‌تواند توجیه شود ولی اغلب به دلیل ناپایداری شروط و یا نادرستی در تعیین این وجوه، با موانع قانونی و اخلاقی مواجه می‌شود.

مثلا  اگر خواهان مطالبه‌ی مبلغی بیش از دو سوم ارزش کل معامله را داشته باشد، این می‌تواند به عنوان یک وجه التزام گراف و غیر متعارف محسوب شود. زیرا این میزان خسارت به نسبت به مبلغ کل معامله بسیار بالا و غیرمعقول به نظر می‌رسد.

در زمینه حقوقی، برخی از سیستم‌های حقوقی قوانینی دارند که وجوه التزام گراف و غیر متعارف را محدود می‌کنند و حدود قابل قبول را برای تعیین وجه التزام تعیین می‌کنند. از طرفی، در اخلاق حرفه‌ای و قضایی نیز، استفاده از وجوه التزام گراف و غیر متعارف می‌تواند منجر به افت روحیه عدالت و اعتماد به عدالت در جامعه شود.

با این حال، در مواردی که وجوه التزام به صورت متناسب با خسارت وارده و معقول تعیین شده باشند، از نظر قانونی و اخلاقی قابل قبول خواهد بود. اما در مواردی که این وجوه به صورت غیرمعقولانه و گزاف تعیین شده باشند، ممکن است با انتقادات حقوقی و اخلاقی مواجه شوند و حتی قابل انتقاد و رد اندازه‌گیری شوند.

ماده ۹۷۵ قانون مدنی

در قوانینی مانند ماده ۹۷۵ قانون مدنی، و همچنین ماده ۶ قانون آیین دادرسی مدنی، اصلی به نام “منع سوءاستفاده از حق” وجود دارد که تا حد زیادی از تمکین دادرس از شروط قراردادی غیر عادلانه جلوگیری می‌کند. این اصل در واقع به عنوان یک محدوده از آزادی قراردادی در نظر گرفته می‌شود و دادگاه‌ها را مجاز می‌کند که در صورت وجود شروطی که مخل نظم عمومی یا اخلاق حسنه باشند، این شروط را نادیده بگیرند.

با این حال، اگر پاره‌ای از قضات از این نظر پیروی نمی‌کنند، ممکن است علت آن نقض یا عدم رعایت قوانین و مبادی حقوقی مرتبط باشد. از طرفی، ممکن است در برخی موارد، تفسیر قانون یا شرایط موجود در قرارداد به گونه‌ای باشد که برخی از قضات به اعمال شروط غیر عادلانه در قراردادها اجازه دهند. اما این تفسیرها ممکن است با دیدگاههای حقوقی و اخلاقی عمومی منطبق نباشند و به مرور زمان با تغییر در دیدگاههای قضات و مجامع قضایی تصحیح شوند.